viernes, 28 de mayo de 2010

ANIMALI UGAZTUNAK

GORILAK
Gorilak animali belarjaleak dira, Afrikako erdialdean aurkitzen dira. Animali hauek lau hankatan ibiltzen dira eta bere aurreko gorputz adarrak atzekoak baino handiagoak dira eta aurrekoak besoaen antzekoak dira, baina lurrean finkatzeko eta ibiltzeko erebiltzen dituzte. Arrak 1,65m-2m inguru neurtzen dute eta 170kg-250kg inguru pisatu emeak pisu horren erdia pisatzen dute.
Gorila arriskuan dagoen animali bat da urteetan ehiztari furtiboak berain antzean ibili direlako beraiek ehizatzeko asmoz. Copito de nieve horain arte jaio den gorila zuri bakarra da 1965an jaio eta Bartzelonan hil zen 2003an.



TXERRIA
Txerri etxabereak orain dela 5000 urte etxaberetu zen, animali hau ia mundu osoan aurkitzen da. Zikin hauek orojaleak dira eta janaririk ez badute kumeak jatera ausartuko ziren. Txerria esaten da dela animali bakarra ez dena hiltzen zaharra izateagatik, gehienetan hil egiten dutelako. Lokatzetan ibiltzen dira ur garbia ez dutelako eta parasitoak… hiltzeko. Peste porcina gaixotasunarekin gizakiak kutsa dezakete.

BALEA
Benetazko baleak uretan bizi diren ugaztunak dira, hamairu espezie mota inguru daude, sei genero, lau famili ezberdinetan banatuta.
Baleak lur planetaren edozein ozeanotan bizi da. Espezie guztiak migratzen dute den urtaroarengatik. Udan ur hotz eta latitude altuko ureta joaten dira, elikatzen diren bitartean. Udazkenean berogoetara joaten dira ugaltzera eta umeak edukitzera.Ugalketa garaian izan ezik baleak gutxi jaten dute eta asko ibiltzen dira igerian. Bale grisa, migrazio bide luzeenak dituen munduko animalia da, baleen hortzak ile gogorrak dira.
Baleen elikadura nahiko orekatua da. Ugaztun gehienak hortz asko dituzten bitartean , baleek ez dituzte hortzak haien ordez, formazio keratinikoak dituzte (ilak eta azkazalak bezalaxe) bizarrak deitutakoak, hauek, goiko barailan daude zintzilik, aho barruan, orrazi antzeko bat osatuz. Balea beraien aho erraldoiarekin ur bolumen handi bat hartzeko gai dira, ur hau gero bizarrak zeharkatuz irteten da. Horrela elikatzeko behar dituzten animali ttikiak, batez ere crustazeoak arraptuta geldituko ziren.
Bale mota asko arrisku bizian egon dira bere haragiarengatik eta koipearengatik. Munduko animalirik handiena bale urdina da.

HARTZ POLARRA
Perfila beste hartzak baino handiagoa du eta hankak garatuago, nahiz ibiltzeko, nahiz igeri egiteko. Belarriak eta isatsak murritzagoak dituzte beroa hobetoago gordetzeko. Ar helduak 400kg eta 500kg, hala ere, bizi izan iohi dira 1000kg batzuk, emeak 200-300 kg artean pisatzen dute baina aurdunaldian 500 kg pisa ditzakete arrek normalean 2.5 m neurtzen dute, emek berriz, 2m. Hartz haue azkeneko hamarkada hontan kopurua asko jaisi da. Hartz hauentzat arriskurik handiena berotegi efektua da.

KATUA
Katua ugaztun txiki haragijale bat da. Katu gehinak gizakiokin bizi dira, orain dela 3500 edo 8000 urte. Mota asko daude batzuk ilekin eta beste batzuk berriz ilerik gabe edo eta isatsik gabe eraldaketa genetiko batzuk dira eta kolore askotakoak daude munduan zehar. Oso azkarrak dira, katu batzuk makinak erabiltzeko ahalmena dute. Miauka aritzen dira. Beraien ileak kolor bakar batekoak izan daitezke edo kolore askotakoak

GAMELUA
Gamelua camelus generoko bi espezietako bat da dromedarioarekin batera. Gaur egun 1,4 miloi gamelu domestikatu daute, baina, 950 bakarrik basati beraz gamelua desagertzeko zorian dagoen
animali bat da. 2 metrotik gora neurtzen dute eta 750 kg pisatu, belarjaleak dira eta 120 litro ur trago bakar batean edateko gai dira. Desertuan bizitzeko oso egokituak daude uraren eta euriaren beharra direla. Dromedarioa baino motelagoa da eta ugaztuna da.


GRANODUN BASURDEA

Afrikako ugaztun bat da, izena aurpegian dituen granoengatik ematen zaio. Basurde honek aurpegi haundia du grano askokin. Mutur luzea du, bi letaginekin, letagin horiek defenditzeko eta lurra zulatzeko erabiltzen ditu. Animali honen gorputza handia da, hankak, berriz motzak,halere, korrikalari ona da. Gurutzeko tamaina 75cm aldetik dago eta 50-100kg pisatzen ditu gutxigorabehera . Lurrean zuloak egiten dituzte eta horko tuberkuloak, sustraiak bulboak etab. Arrak emeak ernaltzeagatik borroka arriskutsutan ibiltzen dira. 175 egunez egoten da ahurdun emea eta 4 basurde txiki jaiotzen dira hauek ez dira amaren ondotik joaten beste lau kume eduki arte. Txerri guztiak bezalaxe lokatza erabiltzen dute errefreskatzeko, emeak beraien kumeekin bizi dira eta arrak bakarrik.